Cuối thế kỷ 19, trên nóc Tháp Rùa có tượng Nữ thần Tự do, chợ Đồng Xuân lợp tôn hoặc mái lá.
Triển lãm "Ký ức Việt Nam 1895-1896" tại Thư viện quốc gia mới đây giới
thiệu hơn 200 bức ảnh của Toàn quyền Đông Dương Armand Rousseau. Trong
thời gian đương nhiệm, ông Rousseau chụp khá nhiều ảnh về Hà Nội. Bức
ảnh này chụp toàn cảnh Hồ Gươm, vòng đỏ phía xa được xác định là cột
khói của xưởng nhuộm thuộc một công ty xây năm 1891, sau chợ Đồng Xuân.
Năm 1918, công ty này sáp nhập với Nhà máy dệt ở Nam Định
Trên hồ Hoàn Kiếm có 2 hòn đảo, một to gần bờ và nhỏ giữa hồ. Giữa thế
kỷ 19, người Việt đã xây một đền nhỏ, một ngọn tháp bằng đá (Tháp Bút)
và cái cầu bắc qua (Thê Húc) để ra ngôi đền Ngọc Sơn trên đảo lớn.
Còn ở đảo nhỏ mãi tới năm 1886 mới xây Tháp Rùa bằng gạch. Thời điểm
chụp bức ảnh này, trên nóc Tháp Rùa có phiên bản tượng Nữ Thần Tự do của
nhà điêu khắc Pháp August Bertholdi được đưa đến Hà Nội dự đấu xảo và
sau đó đặt ở đây. Bị dư luận chỉ trích, nó phải chuyển đi nơi khác.
Cuối thế kỷ thứ 19, những người Pháp ở Hà Nội xem hồ Gươm là hồ Nhỏ, phân biệt với hồ Tây (trong hình) là hồ Lớn.
Khi người Pháp quy hoạch Hà Nội, nảy sinh xung đột giữa một bên là bảo
tồn nơi thờ tự của người Việt với việc bảo tồn những cây cổ thụ và một
bên là xây dựng đô thị kiểu châu Âu, du nhập các loại cây phù hợp. Sử
chép rằng các quan chức cao cấp chủ trương tôn trọng tập quán thì các
quan chức quản lý thành phố ưu tiên yếu tố hiện đại.
Công trình đầu tiên Pháp quy hoạch Hà Nội là chỉnh trang không gian quanh hồ Hoàn Kiếm. Trong ảnh, con đường chạy quanh hồ được khánh thành vào Tết năm 1893.
Thời Rousseau cầm quyền, người
Pháp không phá bỏ những phố phường từ xưa của đất Thăng Long. Ở mức độ
khác nhau, họ đầu tư cải tạo hạ tầng nhưng vẫn giữ nguyên yếu tố truyền
thống. Trong ảnh này phố Chợ Gạo vẫn giữ được vẻ sơ sài, bán gạo và nông
sản.
Phố Hàng Mắm với đoàn người gánh các thùng gỗ đựng mắm từ bến sông vào các cửa hàng.
Phố Hàng Điếu đã rộng rãi, sang trọng hơn vì bán đồ hút cho những vị khách thị dân.
Phố Hàng Bông có nhà cửa bằng gạch khang
trang, đang được chỉnh trang hạ tầng nhờ sức lao động của những người
tù khổ sai. Họ đang kéo các chiếc lu lăn đường rất nặng.
Cùng với việc chỉnh trang khu phố cổ, các đường phố mới cũng được quy
hoạch bài bản để mở rộng quy mô của Hà Nội. Trước năm 1888, người Pháp
lưu trú trong khu vực, được gọi là Đồn Thủy. Họ đã cho kè đê mở rộng từ
Đồn Thủy tới tận Hồ Tây.
Con phố mang tên “Rue de France - Nước Pháp” từ bờ sông Hồng đi
thẳng vào trung tâm hồ Hoàn Kiếm, tạo nên một con đường mới và sầm uất
nhất: Đường Paul Bert, nay là Tràng Tiền.
Con đường đầu tiên mở mang không gian
thành phố về phía nam hồ Hoàn Kiếm mang tên vị vua đã ký nhượng Hà Nội
cho Pháp - Đồng Khánh - nay chính là phố Hàng Bài.
Con đường ven hồ Hoàn Kiếm ở phía Đông sẽ là trục đường đi qua các công
sở của thành phố: Bưu điện, tòa thị chính, vườn hoa Paul Bert… mang tên
một viên sĩ quan Pháp tử nạn, nay là đường Đinh Tiên Hoàng.
Cái tên Jules Ferry, Thủ tướng Pháp thời đó, được đặt cho một con đường phía Tây hồ Hoàn Kiếm, rất gần Nhà Thờ Lớn.
Con đường này vốn là phố của thợ vẽ và
thợ làm trống, nó được kéo dài tới hết hồ Gươm. Tại đây, nhiều khách
sạn, tòa báo và các cửa hàng được lập ra. Xe kéo là phương tiện giao
thông chủ yếu trong thành phố thời đó.
Con voi này là phương tiện đi lại cho một quan chức cao cấp của Việt Nam đang có mặt tại đây.
Thời điểm Armand Rousseau làm Toàn quyền, dân số Hà Nội chưa đông. Do
nhu cầu, người châu Âu trong thành phố đòi hỏi thành lập trường đua ngựa
và một nơi tổ chức hòa nhạc. Sân Quần Ngựa được xây gần hồ Tây.
Còn nhà hòa nhạc (Nhà Kèn) được xây gần
hồ Hoàn Kiếm. Vào ngày nghỉ, đội nhạc của Pháp đóng ở Hà Nội thường diễu
hành qua hồ rồi về đây hòa nhạc.
Chùa Láng được xây dựng thế kỷ 17, nổi tiếng với lối kiến trúc và thờ tự
đến nay vẫn không mấy thay đổi. Chỉ có điều, hàng muỗm cổ thụ đến nay
đã già thêm hơn 100 tuổi và chùa Láng lọt thỏm giữa khu dân cư đông đúc.
Đền Quán Thánh, ngôi đền được xây từ thế kỷ 12, chuyển về gần Hồ Tây thế kỷ 15. Nó được trùng tu năm 1893 và khánh thành đúng thời điểm ông Rousseau đương quyền. Thời đó người Pháp quen gọi bức tượng đồng Thánh Trấn Vũ nặng 4 tấn là đại Phật.
Với một đô thị chuẩn Pháp thì một không gian sinh thái nhằm cân bằng
cuộc sống đô thị hóa là nhu cầu thiết yếu. Công viên Bách Thảo được xây
dựng, trồng nhiều loại cây, nuôi muông thú. Chỗ ở của Rousseau là tòa
nhà không lớn nhưng có nhiều cây cối bao quanh. Tới những năm 1901-1907,
phủ toàn quyền mới được xây dựng.
Hà Nội xưa gọi là Kẻ Chợ bởi tự thân là một cái chợ lớn đáp ứng nhu cầu một thời là kinh đô của những vùng xung quanh.
Chợ Đồng Xuân lớn hơn cả, được quy hoạch
ở vị trí hiện thời vào những năm cuối thế kỷ 19. Mái tôn là biểu hiện
cho việc đã trở thành đô thị do Pháp quy hoạch.
Chợ có khu vực bán rau quả kéo dài ra
gần sông Hồng, gần với các bến bãi bán tre nứa được thả từ miền thượng
du về. Một Hà Nội của những người bán rong đã có thời đó.
Lúc này, cầu Long Biên bắc qua sông Hồng chưa hình thành. Ảnh của
Rousseau cho thấy vai trò của giao thông đường thủy bằng thuyền gỗ, bè
mảng truyền thống hay các loại tàu chạy máy hơi nước. Mùa cạn, những cây
cầu phao này sẽ thay thế.
Bộ ảnh còn lưu lại nhiều bức hình quý giá về thành Hà Nội trước khi bị phá hủy. Trong ảnh, Cửa Đoan Môn thẳng với Sở Pháo thủ của quân Pháp.
Cầu bắc vào Cửa Đông thành Hà Nội. Trước khi Pháp làm chủ thành Hà Nội
thì Hoàng thành Thăng Long đã 2 lần phải sửa chữa lớn. Vua Gia Long thu
nhỏ lại, vua Minh Mạng hạ thấp thành thêm một mức.
Người Pháp chỉ giữ lại duy nhất cửa Bắc
và cột cờ để quy hoạch lại Hà Nội theo đúng chuẩn một thành phố phương
Tây. Trong ảnh là quang cảnh bên trong thành Hà Nội.
Theo sử chép thì Toàn quyền Armand Rousseau là người thực hiện vì việc khánh thành khởi công năm 1896 và kết thúc năm 1897.
Trong bộ sưu tập ảnh của ông, có thể đây là những tấm ảnh cuối cùng cho
thấy kiến trúc thành còn khá nguyên vẹn. Việc quy hoạch hoàng thành mới
được triển khai, thể hiện ở việc trồng cây xanh và làm đường ở khu vực
cột cờ Hà Nội.
Ảnh: Armand Rousseau
Nguồn:http://giadinh.vnexpress.net/photo/to-am/ha-noi-co-xua-qua-ong-kinh-toan-quyen-dong-duong-2995426.html